ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ

Οι πραγματικοί δείκτες της ευημερίας και της προόδου μιας κοινωνίας

Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ*
17/2/2009

Δύο μεγέθη της Οικονομίας, που υποτίθεται πως δείχνουν τη στάθμη ανάπτυξης μιας χώρας και την προκοπή της κοινωνίας της, είναι το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και το Μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα. Λέω υποτίθεται, γιατί στην πραγματικότητα πρόκειται για δείκτες απατηλούς, παραπειστικούς και σε τελική ανάλυση λανθασμένους. Και εξηγούμαι.
Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν μετριέται με το αν μία χώρα έχει μεγάλη βιομηχανική ή γεωργική παραγωγή, κάνει εξαγωγές και διαθέτει στις τράπεζές της μεγάλα οικονομικά αποθέματα. Το υψηλό Μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα πάλι, δείχνει πως η κοινωνία της χώρας αυτής περιλαμβάνει πολλά άτομα με υψηλά εισοδήματα.
Οι δείκτες αυτοί όμως είναι απατηλοί, όταν το ακαθάριστο εθνικό προϊόν παράγεται από ξένες επιχειρήσεις, που εγκαταστάθηκαν στη χώρα με χαριστικούς και ετεροβαρείς όρους και προκάλεσαν τη χρεωκοπία πολλών ντόπιων μικρότερων ομοειδών επιχειρήσεων. Το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα είναι ακόμα πιο απατηλός δείκτης, αφού αποτελεί τον μέσον όρο του εισοδήματος λίγων εκατοντάδων βαθύπλουτων και κάποιων εκατομμυρίων φτωχών, χωρίς να γίνεται καμμιά νύξη για την κατανομή του.
Το σημαντικό όμως είναι πως οι δείκτες αυτοί δε δείχνουν την πραγματική προκοπή και ευημερία του πληθυσμού μιας χώρας, ούτε σημαίνουν πως η εν λόγω χώρα έχει κάνει βήματα προόδου σε σύγκριση με το παρελθόν της. Αυτά τα δείχνουν άλλοι δείκτες και άλλα μεγέθη, που συνήθως αποσιωπούνται και δεν απασχολούν τους οικονομολόγους και τους ειδικούς περί την στατιστική, καθώς δεν αποτελούν μακρο-οικονομικά στοιχεία. Εντούτοις βρίσκονται πολύ πιο κοντά στην πραγματική απεικόνιση της προκοπής μιας χώρας και της ευημερίας των κατοίκων της.
Τα παραδείγματα που θα δώσω παρακάτω αφορούν άτομα των μεσαίων ή των υψηλών εισοδημάτων και όχι τους φτωχούς και τους απόκληρους, που και αυτοί σε μια σωστά οργανωμένη κοινωνία θα έπρεπε να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους πλούσιους και τους ευνοημένους. Αυτή η επιλογή γίνεται επίτηδες γιατί θέλω να δείξω πως η λεγόμενη ευημερία των «επιτυχημένων», αν την εξετάσεις από σκοπιά διαφορετική από το ύψος των εισοδημάτων τους, δε στέκει στα πόδια της.
Ένας λοιπόν δείκτης ευημερίας και προόδου μιας κοινωνίας πρέπει να είναι το αίσθημα ασφαλείας που νιώθουν τα μέλη της. Το έχω βρασμένο το υψηλό μου εισόδημα, όταν δεν μπορώ να περπατάω μοναχός μου τη νύχτα στους δρόμους της γειτονιάς μου, χωρίς να φοβάμαι επιθέσεις από τσαντάκηδες, πρεζόνια και άλλα κακοποιά στοιχεία. Όταν μπορεί να είμαι πάμπλουτος βιομήχανος ή εφοπλιστής και να με αρπάξουν μιαν ωραίαν ημέρα κάποιοι συμμορίτες, να με κρατήσουν μερικές βδομάδες κλεισμένο σε ένα μπουντρούμι και να με ελευθερώσουν, αφού μου πάρουν και της Παναγιάς τα μάτια.
Άλλος δείκτης ευημερίας και προόδου πρέπει να είναι το αίσθημα της προσωπικής αξιοπρέπειας, που μου την τσαλαπατάνε καθημερινά οι πάσης φύσεως γραφειοκράτες, μεσάζοντες και παρακεντέδες της εξουσίας, όταν αυτοί μεν παρανομούν, παρατυπούν και αγνοούν προκλητικά κάθε νόμο, σε μένα, δε, επιβάλλουν, για να βγάλω οποιοδήποτε «χαρτί», από οποιαδήποτε δημόσια ή δημοτική αρχή, να στήνομαι σε ουρές και να πηγαίνω δυο και τρεις φορές στα γραφεία τους, ενώ θα έπρεπε να στείλω την αίτησή μου ταχυδρομικώς και να έχω σε δύο μέρες το χαρτί που τους ζήτησα, πάλι ταχυδρομικώς.
Τρίτος δείκτης ευημερίας και προόδου είναι το καθαρό περιβάλλον. Τι να το κάνω το διαμέρισμα «πολυτελούς κατασκευής», που απόχτησα, με μύριες θυσίες, σε καλή μάλιστα γειτονιά, όταν ο αέρας που αναπνέω είναι γεμάτος καυσαέρια και άλλους ρύπους και τη νύχτα δεν μπορώ να κλείσω μάτι από τον σαματά της κίνησης των αυτοκινήτων και του διπλανού «πολυτελούς» επίσης κέντρου διασκέδασης. Όταν έχτισα βίλα σε πανέμορφη παραθαλάσσια τοποθεσία, αλλά δεν μπορώ να κάνω μπάνιο, γιατί η θάλασσα είναι γεμάτη σκουπίδια και πετρελαιοκηλίδες.
Δείκτης ευημερίας και προόδου είναι επίσης το ποσό του ελεύθερου χρόνου που διαθέτω και ο τρόπος που τον αξιοποιώ. Το να μπορώ να απολαμβάνω μια καλή συναυλία ή μια καλή παράσταση χωρίς να ζεματιστώ στα έξοδα και χωρίς να χρειαστεί να διανύσω χιλιόμετρα ή και να… μεταναστεύσω ακόμα, αφού η γειτονιά ή η πόλη μου δε διαθέτει ούτε θέατρο ή λυρική σκηνή, ούτε καν κινηματόγραφο της προκοπής και η τηλεόραση, που τελικά απομένει, σα μόνη λύση για να αξιοποιήσω τον ελεύθερο χρόνο μου, έστω κι αν διαθέτει δορυφορική κεραία και μεγάλη πανοραμική οθόνη, μου προσφέρει προγράμματα που με αποβλακώνουν, με αποχαυνώνουν και με εθίζουν στη βία.
Καταλήγοντας, πιστεύω η πραγματική ευημερία και η ουσιαστική πρόοδος είναι συνυφασμένες με άλλους παράγοντες που μπορεί για τους οικονομολόγους να είναι αστάθμητοι, αλλά είναι καίριοι και ουσιώδεις, τελικά, δε, παραπέμπουν στην ισονομία και την ισοπολιτεία, δηλαδή στην αληθινή δημοκρατία, όπως τα είπε πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Δημόκριτος σε ένα ωραίο απόσπασμά του που θα ‘πρεπε να το διδάσκονται τα παιδιά μας στα σχολεία:
Η εν δημοκρατίη πενίη
της παρά τοις δυναστήσι καλεομένης ευδαιμονίης
τοσουτόν έστι αιρετωτέρη
οκόσον ελευθερίη δουλείης
Δηλαδή, «η φτώχια με δημοκρατία είναι τόσο προτιμότερη από αυτό που οι δυνάστες ονομάζουν ευδαιμονία, όσο η ελευθερία από τη δουλεία».

*O Δημήτρης Σαραντάκος γεννήθηκε στη Mυτιλήνη, σπούδασε χημικός μηχανικός και μετά τη συνταξιοδότησή του εκδίδει το σατιρικό περιοδικό «το Φιστίκι» και κάνει τον συγγραφέα. Το τελευταίο (δέκατο στη σειρά) βιβλίο του «Μαθητές και δάσκαλοι» -Μυτιλήνη 2008 - κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "το Φιστίκι".